ดูก่อนภิกษุทั้งหลาย นี้แลเป็นธรรมปริยายที่เป็นปริยาย เป็นไป
ในส่วนแห่งการชำแรกกิเลส.
จบนิพเพธิกสูตรที่ 9

อรรถกถานิพเพธิกสูตร

พึงทราบวินิจฉัยในนิพเพธิกสูตรที่ 9 ดังต่อไปนี้ :-
ธรรมชื่อว่า นิพเพธิกปริยาย เพราะเจาะ คือ ทำลายกองโลภะเป็นต้น ที่
ยังไม่เคยเจาะ ยังไม่เคยทำลายมาก่อน อธิบายว่า ได้แก่เหตุแห่งการเจาะแทง.
บทว่า นิทานสมฺภโว ความว่า ชื่อว่า นิทาน เพราะมอบให้ซึ่งกาม
คือมอบหมายให้ โดยความเป็นเหตุสามารถให้เกิดขึ้น. ธรรมชื่อว่า สัมภวะ
เพราะเป็นแดนเกิดขึ้น. สัมภวะก็คือ นิทานนั่นเอง จึงชื่อว่า นิทานสัมภวะ.
บทว่า เวมตฺตตา ได้แก่ เหตุต่าง ๆ กัน.
บทว่า กามคุณา ความว่า ชื่อว่า กาม เพราะหมายความว่า
ชวนให้ใคร่ ชื่อว่า คุณ เพราะหมายความว่า ผูกมัดไว้ ดังในประโยค
เป็นต้นว่า อนฺตคุณํ (สายรัดไส้). บทว่า จกฺขุวิญฺเญยฺยา ความว่า
ที่จะพึงเห็นด้วยจักษุวิญญาณ. บทว่า อิฏฺฐา มีอธิบายว่า จะปรารถนา
หรือไม่ก็ตาม ก็คงเป็นอิฏฐารมณ์อยู่นั่นแหละ. บทว่า กนฺตา ได้แก่ เป็น
ของน่าใคร่. บทว่า มนาปา ได้แก่ เป็นที่เจริญใจ. บทว่า ปิยรูปา
ได้แก่ เป็นที่รัก โดยกำเนิด. บทว่า กามูปสญฺหิตา ความว่า อันกามที่
เกิดขึ้นเพราะทำปิยรูปให้เป็นอารมณ์ ยั่วยวนแล้ว. บทว่า รชนียา ความว่า
เป็นเหตุแห่งการบังเกิดขึ้นของราคะ. บทว่า เนเต กามา ความว่า รูป
เป็นต้นเหล่านี้ ได้ชื่อว่าเป็นกาม เพราะอรรถว่าใคร่ ก็หามิได้